Nid yw’r rhain yn flodau mawr a llachar fel y tegeirianau addurnol yr wyf fel arfer yn eu dangos yma yn fy erthyglau, ond serch hynny maent yn sbesimenau diddorol o deulu mawr Orchidaceae , ac mae eu blodau, o'u harsylwi'n fanwl, yn datgelu nodweddion rhyfeddol, siapiau gwych a harddwch mawr.

Mae gan Bortiwgal tua 70 rhywogaeth o degeirianau sy'n trigo yn ein caeau. Fe'u dosberthir mewn gwahanol gynefinoedd ledled y diriogaeth genedlaethol, ar y tir mawr ac ar yr ynysoedd. I rywun anghyfarwydd, efallai y bydd yn anodd dod o hyd iddynt, ond yn y gwanwyn mae llawer o gysylltiadau sy'n trefnu teithiau cerdded trwy natur i arsylwi tegeirianau.

Mae tegeirianau Portiwgaleg yn ddaearol, maen nhw'n tyfu ymlaen y tir, yn bennaf mewn caeau agored neu ardaloedd prin o goed. Efallai mai'r ardaloedd mynyddig yw'r rhai mwyaf poblog. Mae gan y planhigion goesyn canolog, dail ac maent yn datblygu coesynnau amryfal, yn aml yn ffurfio pigyn.

Planhigion bylchog yw'r rhain ac fel arfer mae ganddynt ddau fwlb, un hŷn, a fydd yn tarddu o'r planhigyn ac un arall mewn ffurfiant a fydd yn storio y maetholion ar gyfer y planhigyn a fydd yn cael ei eni y flwyddyn ganlynol. Ar ddiwedd yr haf, ar ôl i'r blodau wywo, mae'r planhigyn cyfan yn sychu ac mae'r bwlb tanddaearol newydd yn segur am ychydig fisoedd a dim ond yn ystod gwanwyn y flwyddyn y bydd yn deffro.

Pryfetach blodau

Mae llawer o'n tegeirianau yn ymdebygu i bryfed ac mae'r enwau cyffredin ar rai ohonyn nhw hyd yn oed yn bryfed duon ( Ophrys fusca ), gwybedyn ( Ophrys bombyliflora ), chwyn gwenyn ( Ophrys speculum ), chwyn meirch ( Ophrys lutea ) a chwyn glöyn byw ( Anacamptis papilionacea ), ymhlith eraill. Ac nid cyd-ddigwyddiad syml mo'r dynwarediad hwn o bryfyn gan y blodyn.

Mae tegeirianau'n defnyddio blodau i ddenu pryfed i beillio eu blodau a chan nad oes gan degeirianau neithdar, cuddwisg a arogl y blodau yw’r atyniad i rai pryfed sy’n ceisio paru â’r “pryfaid blodau” ac, yn y broses, yn peillio’r blodau. Astudiwyd y ffenomen hon gan Charles Darwin, a gyhoeddodd ym 1885 waith ar beillio tegeirianau.

Y tegeirianau cyntaf i ymddangos, yn dal yn y gaeaf, yw'r Himantoglossum robertianum . Nhw hefyd yw'r tegeirianau mwyaf sydd gennym ym Mhortiwgal, gan gyrraedd 70 centimetr o uchder. Mae'r blodau wedi'u trefnu mewn pigyn ac mae eu lliwiau pinc i'w gweld o bell.

Y Ophrys yw fy ffefryn a gallwn ddod o hyd i sawl rhywogaeth wedi'u gwasgaru ar draws bron yr holl diriogaeth gyfandirol. Maent yn hoff o briddoedd calchfaen gydag isdyfiant ac nid yw'r blodau'n fwy na dau gentimetr o hyd. Hefyd yn chwilfrydig iawn, mae'r Serapia yn tynnu sylwmae siâp a lliw cochlyd y wefus yn gwneud iddi edrych fel bod y blodyn yn sticio ei dafod.

Enw un o'r rhywogaethau yw Serapia lingua . Ac, a siarad am wahanol ffurfiau, ni allaf beidio â thynnu sylw at flodyn y mwncïod bach ( Orchis italica ) a thegeirian y bechgyn bach ( Orchis anthropophora ), y mae eu blodau wedi y siapiau mae eu henwau yn awgrymu, mwncïod bach a bechgyn bach. Efallai mai'r Orchis yw'r rhai mwyaf lliwgar, gyda gwahanol arlliwiau rhwng gwyn, pinc a phorffor. Mae ei flodau bach wedi'u trefnu mewn clwstwr mewn pigau trwchus.

Rhywogaethau a warchodir

Mae hefyd yn orfodol cofio bod holl rywogaethau tegeirianau Portiwgal yn cael eu gwarchod a'u peryglu. Peidiwch â dewis y blodau, eu hedmygu, tynnu lluniau ohonynt, ond gadewch nhw i gael eu peillio a sicrhau eu bodolaeth barhaus. Hefyd, peidiwch â chloddio'r planhigion, gan eu bod yn fregus iawn ac nid ydynt yn ffynnu mewn potiau. Maent yn marw yn y pen draw. Mae eu dal, yn ogystal â bod yn anghyfreithlon, yn gyfraniad cryf at eu diflaniad. Ewch am dro, cael hwyl, ond byddwch yn gyfrifol.

Lluniau: José Santos