Πρόκειται για το περίφημο βάλσαμο της Ιουδαίας, το οποίο έχει γίνει το πιο ακριβό γεωργικό προϊόν όλων των εποχών.

Οι θρίαμβοι του Βεσπασιανού και του Τίτου αποκάλυψαν στους Ρωμαίους το αποτέλεσμα της λεηλασίας που διαπράχθηκε στην Ιουδαία και περιελάμβανε θησαυρούς και αντικείμενα λατρείας που για αιώνες είχαν διατηρηθεί στο Ναό της Ιερουσαλήμ.

Ανάμεσα στο χρυσό και το ασήμι που επιδείχθηκε στη θριαμβευτική παρέλαση, οι θεατές μπόρεσαν να δουν έναν θάμνο, ένα ασυνήθιστο φυτό, σίγουρα άγνωστο σε πολλούς.

Αυτός ο πολύτιμος θάμνος [ Commiphora gileadensis (L.) C.Chr.] παρήγαγε βάλσαμο γκιλέντ - το πιο ακριβό γεωργικό προϊόν που υπήρξε ποτέ.

Η Αγία Γραφή αναφέρεται στο βάλσαμο μόνο σε τρία εδάφια: όταν ο Ιωσήφ πουλήθηκε από τους αδελφούς του σε εμπόρους που προέρχονταν από τη Γκιλεάδ (Γένεση, 37.25)- στον Ιερεμία (8.22), όταν ο προφήτης ρωτά "Δεν υπάρχει βάλσαμο στη Γκιλεάδ;" και επίσης στον Ιερεμία (46.11) "Ανεβείτε στη Γκιλεάδ, αναζητώντας βάλσαμο".

Ο κοινός δεσμός μεταξύ του Ιησού Χριστού και του βάλσαμου του γκιλεάδ προέρχεται από την πεποίθηση ότι η πίστη στον Χριστό είναι ένα βάλσαμο που παρέχει σωματική και πνευματική ανακούφιση.

Εργοστάσιο παραγωγής βάλσαμου Guilead

Το φυτό βάλσαμο ανήκει στο βοτανικό γένος μύρο [ Commiphora myrrha (T.Nees) Engl.] και, όπως αυτό, δεν είναι ενδημικό της Ιουδαίας αλλά της Αραβικής Χερσονήσου, ιδίως της Υεμένης και του Ομάν.

Βρίσκεται επίσης στη νότια Αίγυπτο, το Σουδάν και την Αιθιοπία, αν και σε αυτά τα μέρη μπορεί να έχει εισαχθεί.

Το εβραϊκό όνομα του φυτού ( apharsemon ) σχετίζεται με το ελληνικό opobalsamum Ένα από τα επιστημονικά ονόματα αυτού του φυτού ήταν Commiphora opobalsamum (L.) Engl.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Φλάβιο Ιώσηπο (περ. 37-100 μ.Χ.), το βάλσαμο ήταν δώρο της βασίλισσας του Σαβά, όταν επισκέφθηκε τον βασιλιά Σολομώντα και του πρόσφερε θαύματα που δεν είχαν ξαναγίνει στο βασίλειο του Ισραήλ.

Η Αγία Γραφή αναφέρεται σε αυτή την επίσκεψη στο Πρώτο Βιβλίο των Βασιλέων (10:1-2) "Η βασίλισσα του Σαβά, αφού άκουσε τη φήμη που είχε επιτύχει ο Σολομώντας για το Βαλσαμόν-ντε-Γκιλεάδ (των λεύκων) δόξα στον Κύριο, ήρθε να τον δοκιμάσει με γρίφους.

Έφτασε στην Ιερουσαλήμ με μια πολύ σημαντική συνοδεία, με καμήλες φορτωμένες με μπαχαρικά, μια τεράστια ποσότητα χρυσού και πολύτιμων λίθων.

Οι θάμνοι βάλσαμου καλλιεργούνταν σε δύο περιοχές κοντά στη Νεκρά Θάλασσα (Ιεριχώ και Αϊν-Γκέντι), όπου, για πάνω από 1000 χρόνια, επιλέγονταν για την καλύτερη προσαρμογή τους στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής, αλλά και για την αύξηση της ποσότητας και της ποιότητας των αρωματικών εκκρίσεων, οι οποίες, σύμφωνα με τις κλασικές πηγές, π.χ. Πλίνιος (Φυσική Ιστορία, Βιβλίο 12.54), ήτανχρησιμοποιείται για τη δημιουργία ενός υπέροχου αρώματος (με αρώματα πεύκου και λεμονιού) και ενός βάλσαμου με μοναδικές φαρμακευτικές ιδιότητες.

Ο Πλίνιος αναφέρει ότι το βάλσαμο είχε διπλάσια τιμή από το ασήμι και αργότερα, κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα, το βάλσαμο άξιζε το διπλάσιο του βάρους του σε χρυσό.

Συγκομιδή του βάλσαμου

Το βάλσαμο λαμβανόταν κάνοντας μικρές τομές στο στέλεχος με ένα κομμάτι γυαλί, πέτρα ή οστό.

Εάν το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε ήταν από σίδηρο, το στέλεχος στο σημείο της τομής θα ξεραθεί, πιθανώς λόγω του μεγαλύτερου βάθους της τομής ή επειδή ο σίδηρος είναι τοξικός για το φυτό.

Δεν χρησιμοποιούνταν μόνο το έκκριμα, αλλά και το αποξηραμένο λιγνιωμένο στέλεχος (ξυλοβάλσαμο) χρησιμοποιήθηκε επίσης για φαρμακευτικούς σκοπούς, αν και θεωρούνταν υλικό κατώτερης ποιότητας.

Χρήσεις για το βάλσαμο

Το βάλσαμο γκιλέαδ ήταν ένα από τα συστατικά που χρησιμοποιούνταν στο θυμίαμα που καίγονταν δύο φορές την ημέρα στο Ναό της Ιερουσαλήμ.

Ο ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος αναφέρει (Ιουδαϊκοί Πόλεμοι 18.5) ότι η Κλεοπάτρα Ζ΄ (69-30 π.Χ.), η τελευταία των Πτολεμαίων, της ελληνικής δυναστείας που κυβέρνησε την Αίγυπτο μεταξύ του 323 και του 30 π.Χ., κατείχε τα κέρδη από το εμπόριο βάλσαμου, κατόπιν επιβολής του Ρωμαίου στρατηγού Μάρκου Αντωνίου (83-30 π.Χ.) στον βασιλιά Ηρώδη τον Μέγα (73-4 π.Χ.).

Μετά την ήττα της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου στη μάχη του Ακτίου (31 π.Χ.), τα κέρδη από το εμπόριο επέστρεψαν στα ταμεία των Εβραίων μοναρχών και θα ήταν μία από τις οικονομικές πηγές που κατέστησαν δυνατή την υλοποίηση του φιλόδοξου οικοδομικού προγράμματος που ανέλαβε ο Ηρώδης ο Μέγας, δηλαδή την ανακαίνιση του Δεύτερου Ναού και την κατασκευή ενός ανακτόρου στο φρούριο της Μασσάδας, το οποίο αργότερα θα γινότανσύμβολο της εβραϊκής αντίστασης κατά της ρωμαϊκής καταπίεσης.

Εξαφάνιση της παραγωγής βάλσαμου

Δεν είναι γνωστό πόσο καιρό παρέμειναν σε παραγωγή οι φυτείες βάλσαμου, αλλά είναι πιθανό να εγκαταλείφθηκαν μετά την αραβική κατάκτηση (638 μ.Χ.), όταν έκλεισαν οι παραδοσιακές ευρωπαϊκές αγορές, ιδίως αυτές της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης, και επίσης επειδή οι νέοι άρχοντες ήθελαν οι αγρότες να καλλιεργούν άλλα φυτά, όπως το ζαχαροκάλαμο.

Το έκκριμα του βαλσαμόδεντρου συνέχισε να διατίθεται στο εμπόριο από άλλα μέρη (Αίγυπτος, Αραβία), με άλλες ονομασίες (μύρο της Μέκκας) και σε πολύ χαμηλότερη τιμή, ίσως επειδή είχαν χαθεί οι εκλεπτυσμένες τεχνικές συγκομιδής και επεξεργασίας που εφάρμοζαν οι αγρότες στην Ιεριχώ και το Ein-Gedi.

Είναι πιθανό οι θάμνοι που καλλιεργούνταν στους Αγίους Τόπους να ήταν ποικιλίες που δεν υπήρχαν σε άγρια κατάσταση και η χημική σύνθεση του εκκρίματος να ήταν διαφορετική από εκείνη που υπήρχε στο φυσικό περιβάλλον (χημειότυποι).

Το 1760 δημοσιεύτηκε στο Λονδίνο ένα δοκίμιο για την καλλιέργεια βάλσαμου στην Αραβία ( Ένα δοκίμιο σχετικά με τις αρετές του βάλσαμου της Γαλαάδ ), η οποία περιελάμβανε μια γκραβούρα στην οποία ένας γενίτσαρος παρατηρείται να φυλάει έναν θάμνο βάλσαμου, πιθανώς για να ενισχύσει τη συμβολική και υλική αξία των φυτών αυτών, καθώς οι γενίτσαροι ήταν το πιο τρομακτικό επίλεκτο στράτευμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Τρία χρόνια αργότερα, ο βοτανολόγος Pehr Forsskal (1732-1763), στην υπηρεσία του βασιλιά της Δανίας και της Νορβηγίας, με μέντορα τον βοτανολόγο Carl Lineu (1707-1778), ξεκίνησε για τα νότια της Αραβικής Χερσονήσου προς αναζήτηση του βιβλικού βαλσαμόδεντρου.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που έγραψαν οι κλασικοί Ελληνορωμαίοι συγγραφείς, θα το είχε βρει στο Ούντε, στην Υεμένη, μια περιοχή που πιστεύεται ότι αντιστοιχεί στο θρυλικό βασίλειο του Σαβά.

Τα αποτελέσματα αυτής της αποστολής δημοσιεύτηκαν μετά θάνατον, επειδή ο Forsskal πέθανε κατά τη διάρκεια της αποστολής, θύμα της ελονοσίας.

Η ονομασία βαλσαμόξυλο έχει δοθεί και σε άλλα φυτά, όπως για παράδειγμα στους οφθαλμούς των φύλλων της λεύκας βαλσαμόξυλου [ Populus × jackii Sarg. (= Populus gileadensis Rouleau)] το οποίο είναι υβρίδιο μεταξύ των ειδών Populus deltoides W.Bartram ex Marshall και Populus balsamifera L., και από το οποίο λαμβάνεται ένα έκκριμα με φαρμακευτικές χρήσεις, αν και το φυτό αυτό δεν έχει καμία σχέση με το βιβλικό βάλσαμο.

Νέα παραγωγή βάλσαμου στο Ισραήλ

Η επανεισαγωγή του είδους Commiphora gileadensis (L.) C.Chr. στο Ισραήλ για την παραγωγή βάλσαμου δοκιμάστηκε αρκετές φορές χωρίς επιτυχία μέχρι που, το 2008, δημιουργήθηκε μια φυτεία στην Ιεριχώ, κοντά στην περιοχή όπου καλλιεργούνταν για πάνω από 1000 χρόνια.

Η φυτεία αυτή είναι αρκετά μεγάλη για να παράγει εμπορικό βάλσαμο- εκτός από το βάλσαμο, καλλιεργούν επίσης και άλλα βιβλικά φυτά, όπως φυτά που παράγουν θυμίαμα ( Boswellia sacra Flueck.) και μύρο.

Στον τομέα των φαρμακευτικών εφαρμογών, το βάλσαμο γκιλεάντ έχει επιδείξει, σε εργαστηριακές δοκιμές (in vitro και in vivo), μια αξιοσημείωτη αντιφλεγμονώδη και αντικαρκινική ικανότητα και υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες για τη μελλοντική χρήση του στη συμβατική ιατρική.

Σας άρεσε αυτό το άρθρο;

Διαβάστε λοιπόν το περιοδικό μας, εγγραφείτε στο κανάλι Jardins Youtube και ακολουθήστε μας στο Facebook, το Instagram και το Pinterest.