Το πεπόνι είναι ετήσιο ποώδες είδος. Έχει όρθιο ριζικό σύστημα, όπου η κεντρική ρίζα μπορεί να φτάσει σε βάθος 1 m, αν και οι περισσότερες ρίζες βρίσκονται στα ανώτερα 30-40 cm του εδάφους.

Το υπέργειο τμήμα των φυτών είναι πολύμορφο. Οι βλαστοί είναι ποώδεις και μπορεί να έχουν κατάκοιτη ή αναρριχώμενη ανάπτυξη λόγω της παρουσίας τενόντων. Οι τενόντες του πεπονιού εισάγονται απευθείας στους κόμβους του βλαστού και δεν διακλαδίζονται. Στο πεπόνι, οι βλαστοί έχουν σχεδόν κυκλική διατομή, σε αντίθεση με τους βλαστούς του αγγουριού και του καρπουζιού, που είναι γωνιώδεις. Τα φύλλα τους είναι ολόκληρα, υποκομμένα,με 3 έως 7 λοβούς, εφηβικά.

Ανήκει στο γένος Cucumis ένα από τα μεγαλύτερα της οικογένειας, η οποία περιλαμβάνει 34 είδη, συμπεριλαμβανομένου του αγγουριού (C. Sativus ).

Προέλευση και ιστορία του πολιτισμού

Τα πεπόνια κατάγονται από την Κεντρική Αφρική, με δευτερεύοντα κέντρα ποικιλότητας σε άλλες περιοχές. Η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία, το Ιράν, το Αφγανιστάν, η νότια Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα και ακόμη και η Ιβηρική Χερσόνησος αποτελούν σημαντικά κέντρα ποικιλότητας του είδους.

Από το κέντρο προέλευσής του το πεπόνι εξαπλώθηκε σε όλη τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. Η παλαιότερη καταγραφή εξημέρωσης του πεπονιού προέρχεται από την Αίγυπτο και χρονολογείται μεταξύ 2000 και 2700 π.Χ. Το 2000 π.Χ. καλλιεργούνταν στη Μεσοποταμία και το 1000 π.Χ. στο Ιράν και την Ινδία. Τα πρώτα πεπόνια που εξημερώθηκαν και καλλιεργήθηκαν ήταν όξινοι, μη αρωματικοί τύποι φρούτων, παρόμοιοι με τοόπως Conomon .

Το πεπόνι εισήχθη στην Ευρώπη από τους Ρωμαίους, οι οποίοι όμως δεν εκτίμησαν ιδιαίτερα αυτό το φρούτο. Θα απουσίαζε από τη μεσαιωνική διατροφή σε όλη την Ευρώπη, με εξαίρεση την Ιβηρική Χερσόνησο, όπου εισήχθη και διατηρήθηκε από τους Άραβες. Τον 15ο αιώνα, ένας τύπος πεπονιού που μεταφέρθηκε από την Αρμενία στο παπικό κράτος της Κανταλούπης, κοντά στη Ρώμη, εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Η καλλιέργεια εισήχθη από τουςπρωτοήρθε στην Αμερική από τον Κολόμβο (15ος αιώνας) και εισήχθη στην Καλιφόρνια από τους Ισπανούς ήδη από τα τέλη του 17ου αιώνα.

Θεωρούμενο προϊόν πολυτελείας στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1950, η παραγωγή και η κατανάλωση πεπονιού έχουν αναπτυχθεί σημαντικά από τη δεκαετία του 1960 ως αποτέλεσμα της βελτίωσης των τεχνικών καλλιέργειας και της εμφάνισης νέων ποικιλιών.

Χρήσεις και ιδιότητες

Στις δυτικές χώρες, τα πεπόνια εκτιμώνται για τη γλυκύτητα και το άρωμά τους και καταναλώνονται κυρίως φρέσκα. Η σύνθεση του καρπού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εκάστοτε ποικιλία. Είναι πλούσιο σε σάκχαρα, βιταμίνες, νερό και μεταλλικά άλατα και χαμηλό σε λίπος και πρωτεΐνες.

Σε άλλες περιοχές, επιλέγονται ποικιλίες από τις οποίες οι ανώριμοι καρποί τρώγονται ωμοί σε σαλάτες (Μαγκρέμπ, Τουρκία, Ινδία) ή διατηρούνται σε άλμη ή σε όξινο τουρσί (Ανατολή).

Στατιστικά στοιχεία για την παραγωγή

Η παγκόσμια παραγωγή πεπονιού εντοπίζεται μεταξύ των γεωγραφικών πλατών 50ºΒ και 30ºΝ. Οι ασιατικές χώρες αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% της συνολικής παραγωγής. Η Ευρώπη παράγει το 12% του παγκόσμιου συνόλου, με κύριους παραγωγούς την Ισπανία, την Ιταλία, τη Ρουμανία, τη Γαλλία και την Ελλάδα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η παραγωγή εντοπίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις μεσογειακές χώρες, με τις βόρειες χώρες να εισάγουνΟι χώρες του Μαγκρέμπ - Μαρόκο, Τυνησία και Αλγερία - είναι σημαντικοί παραγωγοί.

Στην Πορτογαλία, η καλλιέργεια αυτή καλύπτει έκταση άνω των 3 700 εκταρίων. Η υπαίθρια καλλιέργεια γίνεται κυρίως στο Ribatejo και στο Alentejo. Η καλλιέργεια σε θερμοκήπια επικεντρώνεται στο Algarve και στα δυτικά. Η Πορτογαλία έχει μεγάλο έλλειμμα στο προϊόν αυτό και εισάγει μεγάλες ποσότητες, κυρίως από την Ισπανία.